REZERWATY

Popradzkiego Parku Krajobrazowego

- Barnowiec - Kłodne nad Dunajcem
- Łabowa - Pusta Wielka
- Uhryń - Baniska
- Las Lipowy Obrożyska - Hajnik
- Wierchomla - Nad Kotelniczym Potokiem
- Lembarczek - Żebracze

 

Na 14 rezerwatów przyrody utworzonych dotąd na terenie Beskidu Sądeckiego - 12 to rezerwaty leśne. Najstarszy rezerwat przyrody powstał na terenie dzisiejszego Parku około roku 1906, a najmłodszy w dziewięćdziesiąt lat później. Niektóre z rezerwatów są łatwo dostępne (Łabowiec, Barnowiec) lub wręcz udostępnione (Las Lipowy Obrożyska), ale są także rezerwaty trudne do penetracji i niezbyt często odwiedzane (Hajnik). Sieć rezerwatów uzupełnia kilkadziesiąt pomników przyrody. Najcenniejsze pozostałości prastarej puszczy karpackiej były chronione już na początku wieku przez właściciela lasów i leśnika Adama hr. Stadnickiego. Ten doskonały fachowiec ukończył studia leśne w Monachium i prowadził wzorcową gospodarkę lasami od Krynicy po Szczawnicę oraz na terenie dzisiejszej Słowacji.

Stadnicki założył jako pierwszy na Sądecczyźnie 4 rezerwaty leśne

( Łabowiec, Barnowiec, Baniska i Uhryń). Adam hr. Stadnicki zmarł w wieku prawie 100 lat, 10 marca 1982 roku.

Rezerwaty leśne w Beskidzie Sądeckim leżą obecnie wyłącznie na terenach administrowanych przez Lasy Państwowe poprzez cztery Nadleśnictwa : Nawojowa, Stary Sącz, Piwniczna i Krościenko.

 

REZERWAT "BARNOWIEC"

gajowiec żółty sarna marzanka wonna jeleń

Rok założenia ok. 1924 (pierwsze wzmianki już w 19006 r.) potwierdzony zarządzeniem Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z 1957 r. Pow. 21, 61 ha. Rezerwat położony jest na wschodnim stoku Góry Sokołowskiej (Barnowca) w Paśmie Jaworzyny Krynickiej. Obiekt posiada urozmaiconą rzeźbę osuwiskową.

Rozwinęły się tu dwa zespoły leśne: buczyna karpacka Dentario glandulosae - Fagetum oraz jaworzyna górska Lunario-Aceretum z miesiącznicą trwałą. Teren rezerwatu porasta buczyna w wieku około 150 lat z udziałem starych około 300-letnich drzew. Trzon drzewostanów tworzą buk i jodła, z niewielkim udziałem jawora i sporadycznie występującym świerkiem. Liczne rozpadliny skalne, powalone kłody starych drzew porośnięte mchem, bogata flora epifitów korzystających z dużej wilgotności powietrza, a przede wszystkim piękny starodrzew - nadają lasom typowo puszczański charakter. Rosną tu potężne jodły, których wysokość przekracza 30 m, a grubość pni dochodzi do 50 cm Runo jest bogate, tak pod względem liczby gatunków, jak i biomasy. Miejscami duże płaty tworzą: wietlica samicza, niecierpek pospolity, marzanka wonna, pokrzywa zwyczajna lub kopytnik pospolity. Mniej licznie rosną: żywce - gruczołowaty i cebulkowaty, paprotniki - Brauna i kolczysty oraz żywokost sercowaty. Jaworzyna górska, która występuje w rezerwacie w wersji zubożonej jako zespół Lunario-Aceretum bez języcznika zwyczajnego, lecz z bardzo licznym udziałem miesiącznicy trwałej, stanowi niewielką enklawę wśród buczyny. Zajmuje tu niedostępne skaliste urwisko i niżej położone piaskowcowe blokowisko na mniej stromym stoku. Drzewostan budują buk i jawor, z udziałem wiązu i jodły w różnych klasach wieku i grubości. Drzewa osiągają do 70 cm średnicy i pokaźną wysokość (18 - 30 m), a ich wiek szacuje się na 150 - 200 lat; zdarzają się też okazy 300-letnie. W runie panuje niepodzielnie miesiącznica trwała, pokrywająca zwartymi łanami kamieniste podłoże. Duży udział ma też pokrzywa zwyczajna i rozchodnik karpacki, nieco mniej liczne są: kopytnik pospolity, bodziszek cuchnący, narecznica samcza, paprotka zwyczajna, żywokost sercowaty i kozłek trójlistkowy. Na odsłoniętych skałach piaskowych rosną porzeczka alpejska, wiciokrzew czarny i modrzyk alpejski. W bogatej florze naczyniowej rezerwatu stwierdzono około 75 gatunków roślin zielnych, 8 gatunków krzewów i 6 gatunków drzew. W 1998 roku opracowano projekt poszerzenia rezerwatu.

REZERWAT "ŁABOWIEC"

kopytnik jodła

niecierpek

buk paprotka

Rok założenia ok. 1924 (pierwsze wzmianki ok. 1906 r.) potwierdzony zarządzeniem Ministra LPiD z 1957 r. Pow. 10, 30 ha.

Morfologia rezerwatu jest urozmaicona, zwłaszcza w jego niższych położeniach północno-zachodniej części. Teren prawie w całości pokrywa stary drzewostan jodłowo-bukowy, różnowiekowy (70 - 250 lat) o zdecydowanej przewadze starodrzewu w wieku 140 lat. Las ten należy do zespołu buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum wykształconej w bardzo typowej postaci. Występują tu potężnych rozmiarów buki i jodły, osiągające około 35 m wysokości i 120 cm grubości pni. Zwracają uwagę liczne stare jodły, obumarłe wskutek osiągnięcia fizjologicznej granicy wieku. Pierśnice ich dochodzą do 130 cm, a wysokość do 40 m Stwierdza się słabe na ogół odnawianie jodły. Runo leśne obejmuje około 50 gatunków. Najliczniej rosną gajowiec żółty, żywokost sercowaty Symphytum cordatum, żywce - gruczołowaty i cebulkowy, szałwia lepka, jeżyna gruczołowata i marzanka wonna. W niektórych miejscach występują łany zarośli z przewagą lepiężnika białego. Na wysokości ok. 830 m npm Znajduje się niewielka polana śródleśna, wykorzystywana przez dziką zwierzynę, zwłaszcza jelenie i sarny. W 1998 roku opracowano projekt poszerzenia rezerwatu.

REZERWAT "UHRYŃ"

pierwiosnek grab świerk lipa wawrzynek

Rok założenia 1924 (pierwsze wzmianki już ok. 1906 r.) potwierdzony zarządzeniem Ministra LPiD z 1958 r. Dawna nazwa rezerwatu to: Medwediczka. Pow. 10, 72 ha.

W rezerwacie występuje drzewostan bukowo-jodłowy zróżnicowany na dwa zespoły: buczynę karpacką Dentario glandulosae-Fagetum i kwaśną buczynę górską Luzulo nemorosae-Fagetum. Ten ostatni zespół zajmuje znikomą powierzchnię w dolnej części chronionego terenu (ok. 5%). W drzewostanach przeważa jodła przy niedużym na ogół udziale buka i mniejszej ilości świerka. Najstarsze partie lasu buduje jodła z domieszką buków młodszego pokolenia. Stare jodły osiągają wysokość do 40 m i grubość pni do 115 cm W rezerwacie pełno jest murszejących pni pokrytych mchami, porostami i grzybami. Buk w rezerwacie jest bardzo ekspansywny i przeważa w niższych warstwach drzewostanu oraz w podszycie. W runie najczęściej występuje jeżyna gruczołowata, wietlica samicza, gwiazdnica gajowa i tojeść gajowa. W 1998 roku opracowano projekt poszerzenia rezerwatu.

 "LAS LIPOWY OBROŻYSKA"

 

płonnik borówka czarna czworolist pospolity brzoza

Rok założenia 1919 potwierdzony zarządzeniem Ministra LPiD z 1957 r. Pow. 100, 38 ha.

Las liściasty ze znaczną przewagą lipy drobnolistnej jest typowy dla pierwotnych drzewostanów, jakie rozprzestrzeniały się w fazie holoceńskiego optimum klimatycznego w Karpatach. Położony jest w strefie przejścia od piętra pogórza do regla dolnego. W zbiorowiskach roślinnych zaznacza się udział gatunków charakterystycznych dla karpackiego grądu lipowego Tilio-Carpinetum i buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum. Powierzchniowo dominuje karpacki grąd lipowy. W warstwie drzew rosną: lipa drobnolistna z licznymi starymi okazami oraz grab zwyczajny. Wśród zbiorowiska grądu lipowego można wyróżnić wariant lipowy ubogi z mchem płonnikiem i wariant lipowy żyzny z gwiazdnicą wielkokwiatową. Pierwszy z nich występuje na glebach piaszczysto-gliniastych, płytkich i szkieletowych. Charakteryzuje go duży udział lipy drobnolistnej, ubóstwo florystyczne i domieszka świerka w niższej warstwie. Drugi wariant, związany z glebami gliniasto-piaszczystymi, głębokimi i dość wilgotnymi, wyróżnia się urozmaiconym drzewostanem lipowo-jaworowo-klonowym i większym bogactwem florystycznym. W niżej położonych partiach rezerwatu występują płaty zespołu olszyny karpackiej Alnetum incanae, a na dnie dolinki zbiorowisko łąkowe z rzędu Arrhenatheretalia. Różnorodność zbiorowisk roślinnych rezerwatu jest uwarunkowana częściowo osuwiskowym ukształtowaniem terenu obfitującym w formy małych nieckowatych i podmokłych nisz, stromych ich obramowań i względnie suchych garbów utworzonych z osuniętych pakietów piaskowców magurskich. Obszar rezerwatu cechują łagodniejsze warunki termiczne w stosunku do otoczenia, stąd też obecność praktycznie litego drzewostanu lipowego. Badania naukowe dowodzą, że lipa w rezerwacie jest żywotna i nie grozi jej wyparcie. Udział jodły w drzewostanach rezerwatu wynosi 59,5% (na podstawie udziału miąższościowego) i 41,7% (na podstawie udziału ilościowego).

REZERWAT "WIERCHOMLA"

klon zwyczajny żywokost orlica pospolita zanokcica

Rok założenia 1983. Pow. 25, 37 ha. Teren jest urozmaicony morfologicznie.

W części przyszczytowej pod Pustą Wielką i na stromym stoku znajdują się liczne skalne wychodnie gruboławicowych piaskowców i zlepieńców. Obszar rezerwatu jest interesujący hydrograficznie jako strefa 4 źródeł dających początek Pustej - dopływowi potoku Wierchomlanka. W całym rezerwacie rośnie las z bukiem i niewielkim udziałem jodły. Zespół buczyny karpackiej Dentario glandulosae-Fagetum jest zróżnicowany na dwa warianty - żyzny i uboższy. Rezerwat wyglądem przypomina pierwotną puszczę górską. Rosną tu okazałe drzewa, głównie jodły, których najstarsze okazy uschły i powaliły się na ziemię lub stoją martwe, służąc jako miejsce gniazdowania dla ptaków dziuplaków. Znaczną część powierzchni rezerwatu (około 40 %) zajmuje młode pokolenie lasu (15-40 lat). Również w bezpośrednim sąsiedztwie granic występują drzewostany młodsze, tworząc jego strefę ochronną.

 REZERWAT "LEMBARCZEK"

jesion świerk tojeść lipa grab

Rok założenia 1985. Pow. 47, 16 ha.

Rezerwat jest położony na stromych stokach masywu Lembarczka o ekspozycji północnej, północno-wschodniej i północno-zachodniej, w terenie bardzo zróżnicowanym morfologicznie. Obiekt przecinają 3 potoki, dopływy Potaszni, które utworzyły głęboko wcięte strome jary. Prawie całą powierzchnię rezerwatu zajmuje buczyna karpacka zróżnicowana na dwa podzespoły. Dentario glandulosae-Fagetum corydaletosum przywiązany jest do żyźniejszych, bardziej próchniczych gleb zalegających kotły, źródliskowe jary i inne wklęsłe formy terenu, zaś Dentario glandulosae-Fagetum typicum występuje na siedliskach uboższych, a więc na grzbietach i stokach o różnym nachyleniu. Drzewostan buduje buk i jodła, miejscami występuje także jawor. Na niewielkich powierzchniach reprezentujących młode, przedplonowe, sztuczne drzewostany występuje naturalne odnawianie gatunków drzew oraz rozwój runa typowego dla buczyny karpackiej. Oznacza to, że długotrwała ochrona rezerwatowa przyczyni się do zaniku antropogenicznych zmian w roślinności leśnej rezerwatu.

 REZERWAT "KŁODNE NAD DUNAJCEM"

biedronka cyraneczka kwiczoł czajka

Rok założenia 1964. Pow. 89, 13 ha.

Rezerwat obejmuje fragment przełomu Dunajca między pasmem Radziejowej a masywem Lubania w grupie Gorców. Zalesione, strome stoki obrzeżają zakole koryta rzeki wzdłuż jej prawego brzegu. Drzewostany w wieku 150 lat należą przeważnie do zespołu kwaśnej buczyny górskiej Luzulo-Fagetum. W jego runie wstępują płaty trzcinnika leśnego, kosmatki gajowej, a miejscami różnych gatunków mchów. Dość znaczne powierzchnie zajmuje typowa buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum, z płatami turzycy orzęsionej w runie. Na stoku Bleszcza tuż ponad Dunajcem znajduje się fragment grądu Tilio-Carpinetum luzuletosum. Wzdłuż potoków rozwijają się zbiorowiska zaroślowe i krzewiaste z licznymi gatunkami, m.in.: wierzbą purpurową, lepiężnikiem białym, miętą długolistną i bodziszkiem żałobnym.

 REZERWAT "PUSTA WIELKA"

 

dzięcioł duży dzięcioł zielony jastrząb jaszczurka żyworodna

Rok założenia 1963. Pow. 3, 31 ha.

Rezerwat ma korzystny lokalny układ warunków termicznych. Jest dobrze nasłoneczniony, dzięki swojemu położeniu w amfiteatralnym obniżeniu grzbietu Cały teren rezerwatu pokrywa las mieszany świerkowo-bukowo-sosnowo-jodłowy naturalnego pochodzenia. Osobliwością i głównym celem ochrony jest reliktowa sosna, występująca licznie w niektórych miejscach. Stanowi ona odrębny ekotyp sosny pospolitej, wykształcony w warunkach klimatu górskiego. Jej naturalne pochodzenie nie budzi wątpliwości. Drzewa są dorodne, ich wysokość dochodzi do 30 m, a grubość pni do 42-84 cm Reliktowe lasy sosnowe zaliczane są do zespołu Calamagrostio variae-Pinetum, mającego stanowiska tylko na południu kraju. W drzewostanach rezerwatu oprócz przeważającej sosny, duży udział ma również świerk i jodła, a w niektórych miejscach także buk rosnący w niższej warstwie. W runie liczne są: jeżyna gruczołowata, orlica pospolita i trzcinnik pstry. Oprócz reliktowej sośniny występuje tu również dolnoreglowy bór mieszany oraz fragmenty buczyny karpackiej. 

REZERWAT  "BANISKA"

kos kukułka lipień paź królowej

Rok założenia 1924 potwierdzony zarządzeniem Ministra LPiD z 1955 r. Pow. 55, 52 ha.

Obszar rezerwatu znajduje się częściowo w obrębie starego osuwiska, w którym masy piaskowca osunęły się ze stoku na dno doliny zaścielając ją zwałami rumoszu. Na utworach piaskowcowych rozwinęły się gleby brunatne wyługowane i kwaśne, sporadycznie gleby skrytobielicowe. Z glebami brunatnymi związana jest buczyna karpacka, zaś gleby skrytobielicowe są charakterystyczne dla kwaśnej buczyny górskiej. Dolnoreglowy drzewostan bukowy z dużym udziałem jodły i jawora oraz nieznacznym udziałem świerka pokrywa stoki północno-zachodni i północno-wschodni w źródliskowej części potoku Baniska. Wiek drzewostanu waha się od 90 do 170 lat, przy czym niektóre okazy mają około 200 lat. Rozwijają się tu dwa zespoły leśne: żyzna buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum i kwaśna buczyna górska Luzulo nemorosae-Fagetum. Buczyna żyzna zajmuje dolinę potoku i stok północno-wschodni. Strome zbocza o nachyleniu dochodzącym do 45% porośnięte są drzewostanem bukowym z jodłą, a miejscami na znacznych powierzchniach występuje jawor. Pojedynczo rośnie też świerk. Rozmiary niektórych drzew są wyjątkowo duże. Najokazalsze są jodły. Wysokość ich często przekracza 30 m, a grubość pni nierzadko dochodzi do 100 cm Podobne rozmiary osiągają buki. Jawory, których udział jest mniejszy, osiągają 65 cm grubości i 20-25 m wysokości. Runo jest bardzo bogate, często wykształca się facja z niecierpkiem pospolitym. Z innych roślin występują: żywokost sercowaty, paprotniki - Brauna i kolczysty, żywce, szałwia lepka. Buczyna kwaśna pokrywa grzbiety gór oraz stok północno-zachodni. Drzewostan charakteryzuje stosunkowo duży udział świerka, mniejsza domieszka jodły oraz grupowo występująca brzoza, przy prawie zupełnym braku jałowca. Runo jest ubogie i mało zróżnicowane. Większy w nim udział mają: trzcinnik leśny, borówka czarna, podbiałek alpejski, kosmatka olbrzymia i kosmatka gajowa. W szczelinach odsłoniętych skał piaskowcowych rośnie widłak wroniec zanokcica zielona i paprotka zwyczajna.

REZERWAT "HAJNIK"

puszczyk padalec myszołów rudzik

Rok założenia 1974. Pow. 16, 90 ha.

Znajdujący się przy zbiegu dwóch potoków płynących głębokimi wąwozami, zatarasowanymi miejscami przez powalone stare drzewa. Osobliwością jest fragment czystego drzewostanu jodłowego naturalnego pochodzenia, w wieku 130 - 180 lat. Pojedyncze jodły osiągają tu 100 - 115 cm grubości w pierśnicy i około 40 m wysokości. Zespół jedlin Galio-Abietetum zajmuje mniejszą część rezerwatu. Dominującym zespołem jest buczyna karpacka Dentario glandulosae-Fagetum, z mieszanym drzewostanem jodłowo-bukowym z przewagą buka w niższej warstwie. Runo jest bardzo gęste, wysokie z dużym zróżnicowaniem gatunkowym. Najwięcej jest wietlicy samczej oraz jeżyny gruczołowatej. Występują tu wszystkie gatunki typowe dla lasów bukowych tego zespołu, a więc: żywce - gruczołowaty i cebulkowy, żywokost - sercowaty i bulwiasty oraz paprotniki.

REZERWAT "NAD KOTELNICZYM POTOKIEM"

świergotek drzewny pliszka żółta strzelba potokowa traszka górska

Rok założenia 1959. Pow. 26, 50 ha.

Fragment bukowej puszczy karpackiej, w której dominuje zespół buczyny Dentario glandulosae-Fagetum. W drzewostanie występuje głównie jodła i buk oraz świerk. Spotyka się okazy 200-letnich drzew. W ostatnich latach systematycznie zwiększa się w rezerwacie udział buka. W typowym dla buczyny runie występują: żywokost sercowaty, żywiec gruczołowaty, marzanka wonna, gajowiec żółty, czworolist pospolity, wietlica samicza, paprotnik kolczysty, paprotnik Brauna. Teren rezerwatu jest morfologicznie bardzo urozmaicony. Potok Kotelniczy i jego dopływ płyną w bardzo głębokich wąwozach. Wzdłuż potoku Kotelniczego i jednej z jego bocznych odnóg wcinają się w głąb lasu zarośla z lepiężnikiem białym. Rezerwat jest łatwo dostępny w związku z okalającymi go drogami leśnymi wybudowanymi w ostatnich latach.

REZERWAT "ŻEBRACZE"

żmija zygzakowata żaba trawna zaskroniec zwyczajny dzięcioł zielonosiwy

Utworzony w 1996r. Wielkość rezerwatu - 44, 67 ha i otuliny - 148, 74 ha.

Rezerwat Żebracze położony jest na terenie leśnictwa Szczawnik, w nadleśnictwie Piwniczna, gdzie zajmuje część stoku Kotelniczego Wierchu. Bukowo-jodłowe drzewostany, których średni wiek wynosi około 150 lat położone są a stromym stoku o wystawie południowo-zachodniej, na wysokości od 700 do 1000 m npm Przewaga buka w podszyciu wskazuje na to, że i w tym przypadku w przyszłości dominować będzie ten gatunek. Tendencja wypierania jodły przez buka zaznacza się bowiem powszechnie w drzewostanach regla dolnego w całych Beskidach.

Tak jak i w innych omawianych już obiektach, również w rezerwacie Żebracze największą powierzchnię zajmuje buczyna karpacka, przy czym wyróżniono 4 warianty tego zespołu: wariant typowy, wariant wietlicowo-narecznicowy z wietlicą samiczą i narecznicą krótkoostną, wariant trzcinnikowy z trzcinnikiem leśnym oraz wariant z niecierpkiem pospolitym. Wariant trzcinnikowy zbliżony do kwaśnej buczyny występuje w miejscach bardziej eksponowanych, dobrze naświetlonych W runie występuje tu także objęta ochroną marzanka wonna, a ponadto gajowiec żółty. W miejscach wyraźnie wilgotniejszych, z mniejszym dostępem światła dno lasu pokrywa wariant niecierpkowy, natomiast w miejscach stromych i kamienistych występuje wariant typowy. Oprócz narecznicy i wietlicy w zespole notowano także inne paprocie, jak np. zachyłka oszczepowata i zachyłka trójkątna. W miejscach, gdzie gleby są mniej zasobne w składniki pokarmowe występują drzewostany bukowe, należące do zespołu kwaśnej buczyny Luzulo nemorosae-fagetum. W rezerwacie ma on jednak marginalne znaczenie, gdyż występuje na stosunkowo niewielkiej powierzchni. W porównaniu do silnie zdewastowanych i odmłodzonych drzewostanów w otoczeniu las ten stanowi dobrze zachowany starodrzew dawnej puszczy karpackiej. Dodatkowym walorem są liczne wychodnie skalne.


Oprócz wymienionych rezerwatów leśnych, na terenie Popradzkiego Parku Krajobrazowego formalnie istnieją jeszcze dwa inne. Jeden z nich - rezerwat im. Prof. Czaji - od kilku lat czeka na przemianowanie go na pomnik przyrody i miejsce upamiętniające tego wybitnego przyrodnika, drugi to pamiątka po okopach Konfederatów Barskich o znaczeniu historyczno-krajobrazowym (Rezerwat “Okopy Konfederatów Barskich” pod Tyliczem). Obydwa rezerwaty nie mają znaczenia przyrodniczego.


Rezerwaty przyrody - Marek Styczyński