DZIEDZICTWO PRZYRODNICZO - KULTUROWE
Dziedzictwo Przyrodnicze
Polska
należy do grupy krajów europejskich o stosunkowo dobrze zachowanym środowisku
przyrodniczym, przynajmniej w niektórych regionach. Obok północno wschodnich
krańców kraju (“Zielone Płuca Polski”), również pasmo Karpat
wykazuje znaczny stopień naturalności i wysokie walory przyrodnicze. Równocześnie,
są one wyjątkowo atrakcyjne dla różnych form zagospodarowania turystycznego,
rekreacyjnego i sportowego, co oprócz pozytywnych efektów ekonomicznych może
być przyczyną poważnych zagrożeń dla walorów środowiska przyrodniczego
Karpat. Konieczność szczególnej staranności o środowisko przyrodnicze
Karpat w dobie dynamicznego rozwoju gospodarczego kraju nie wymaga szczególnego
uzasadnienia.
1. Diagnoza stanu
Tereny polskiej części Karpat
charakteryzują się wyjątkowym bogactwem i zróżnicowaniem przyrodniczym.
Znajduje się tu najwyższa część całych Karpat – Tatry, jak też
znaczący fragment Karpat Wschodnich. Walory przyrodnicze terenu i ich
stosunkowo dobre zachowanie były podstawą wydzielenia wyjątkowo wielu jak na
Polskie warunki obiektów chronionych w obrębie różnych kategorii ochronnych.
I tak:
Parki narodowe istniejące: 6 (z 22 istniejących w Polsce)(Babiogórski,
Bieszczadzki, Gorczański, Magurski, Pieniński i Tatrzański) w tym 3 rezerwaty
biosfery (Babiogórski PN, Tatrzański PN i Bieszczadzki PN),
Parki krajobrazowe istniejące: 13 o łącznej powierzchni ok. 400tys ha,
Rezerwaty przyrody w licznie 86, obejmujące prawie wszystkie typy
rezerwatów występujących w Polsce oraz
Liczne obiekty i obszary indywidualnej ochrony przyrody.
Równocześnie jedna, struktura
wielkości i rozmieszczenie terenów chronionych w Karpatach są nadal
niezadowalające. Obiekty chronione są stosunkowo małe, a ochrona nie obejmuje
wielu jednostek fitosocjologicznych występujących w Karpatach. Od 1993 roku
sytuacja w tym zakresie uległa znacznej poprawie; powołano bowiem do życia
Magurski PN, liczba parków krajobrazowych wzrosła prawie dwukrotnie z 7 do 13,
a ich powierzchnia podwoiła się. Ciągle jeszcze jednak zadania w zakresie
ochrony przyrody Karpat są znaczące, szczególnie w świetle ich
priorytetowych jak się wydaje funkcji turystycznej, rekreacyjnej i sportowej.
Prawdziwym bogactwem Karpat w
Polsce są lasy. Lesistość w zależności od regionu waha się tutaj od 32 do
48 procent, a średnia lesistość polskiej części Karpat wynosi 41,5%, to
jest znacznie więcej niż przeciętna lesistość kraju szacowana na około
28%. Cechą charakterystyczną lasów karpackich jest niespotykany poza nimi,
wysoki udział gatunków liściastych, a zwłaszcza buka (ok.25%). Lasy
karpackie w większości rosną na bogatych siedliskach lasowych z dominującym
lasem górskim (prawie 55% powierzchni leśnej), co jest podstawą ogromnej różnorodności
przyrodniczej. Lasy karpackie charakteryzują się dobrym stanem zdrowotnym, lasów
silnie zagrożonych, głównie ze strony skażeń powietrza jest tu zaledwie około
1%.
Lasy karpackie, oprócz zadań
produkcyjnych spełniają jakże ważne w górach funkcje klimatyczne,
wodochronne i glebochronne, a także funkcje społeczno – kulturowe. W
lasach nie poddawanych prawnej ochronie realizowana jest zasada zrównoważonego
rozwoju w formie Leśnych Kompleksów Promocyjnych (LKP). Przykładami są już
istniejące LKP Beskidu Śląskiego, czy projektowany Turnicki LKP na pogórzu
przemyskim.
Ekosystemy górskie Karpat są ostoją bez mała 80% gatunków ssaków i
około 74% gatunków roślin naczyniowych występujących w Polsce. Jest to ważne
centrum endemizmu, szczególnie gatunków górskich i wysokogórskich (Tatry,
Pieniny, Bieszczady).
Dla pełnej charakterystyki
walorów przyrodniczych polskich Karpat ważne jest podkreślenie ich wybitnego
w skali kraju zróżnicowania krajobrazowego, klimatu, przyrody nieożywionej,
flory i fauny przy równocześnie znacznym stopniu naturalności.
2. Prognoza –
aktualne zagrożenia i przewidywane kierunki zmian
Z aktualnych opracowań
sozologicznych Polskich Karpat wyłania się niepokojący obraz stanu ich środowiska
przyrodniczego. Wynika z nich, że stan wód w Karpatach daleko odbiega od
zadowalającego. Jedynie niewielki odsetek wód płynących znajduje się w I
lub II klasach czystości, a zdecydowanie zbyt wiele jest wód pozaklasowych.
Obserwuje się co prawda ciągłe obniżanie wielkości emisji gazów i pyłów
do atmosfery, ale ich zawartość w powietrzu i tak jeszcze jest bardzo wysoka,
w związku z niekorzystną strukturą nośników energii w regionie. Jako główne
źródło energii nadal dominuje węgiel, podczas gdy udział innych, bardziej
przyjaznych dla środowiska nośników energii jak gaz, olej, geotermia, wiatr,
woda itp. jest ciągle nieznaczny; w granicach kilkunastu procent.
Znacznie lepszy obraz
przedstawiają sobą gleby, których zdecydowana większość nie została skażona,
a jedynie około 5% jest zanieczyszczonych metalami ciężkimi i to w stopniu słabym.
W okresie najbliższych 10
– 20 lat należy spodziewać się wzrostu zagrożeń dla środowiska związanych
z pogłębianiem się efektu szklarniowego i globalnym ocieplaniem klimatu. Jest
to efekt zanieczyszczenia atmosfery w skali globalnej. Równocześnie w polskiej
części Karpat można oczekiwać utrzymania się trwałej tendencji
ograniczania zanieczyszczeń powietrza, wód i gleb zarówno w wyniku świadomych
działań proekologicznych jak i w skutek zmian strukturalnych w gospodarce
regionu.
Rolnictwo, leśnictwo, hodowla i istniejący w regionie przemysł nie będą
stwarzały większego zagrożenia dla środowiska przyrodniczego Karpat, a jeśli
nawet, to będą to raczej zjawiska lokalne, których ryzyko wystąpienia będzie
się stale obniżać.
Tendencje wzrostu zagrożeń dla
dziedzictwa przyrodniczego Karpat można będzie natomiast obserwować wraz postępującą
urbanizacją oraz nadmiernym zainwestowaniem, szczególnie w najbardziej
przyrodniczo atrakcyjnych regionach Karpat. Może to powodować stopniową, lecz
nieodwracalną utratę walorów przyrodniczych wskutek fragmentacji obszarów
chronionych i przecinania korytarzy ekologicznych, świadomego wprowadzania lub
przypadkowego zawlekania obcych, ekspansywnych gatunków roślin i zwierząt, a
tym samym wypieraniem gatunków rodzimych.
Dużym zagrożeniem dla środowiska przyrodniczego Karpat Polskich jest
ciągle jeszcze niezadowalający, niski poziom kultury korzystania ze środowiska.
Dotyczy to zarówno turystów jak i miejscowej ludności. W znaczącym zakresie
ten niski poziom wynika nie tyle ze złej woli, co raczej z niskiego poziomu świadomości
ekologicznej społeczeństwa. Stąd też w działaniach na rzecz ochrony
przyrody Karpat znaczący nacisk należy położyć na podnoszenie poziomu tej
świadomości.
3. Proponowane działania
Na forum międzynarodowym:
-
Przyjmowanie przez Polskę i realizowanie konwencji i standardów
międzynarodowych służących ochronie dziedzictwa przyrodniczego.
-
Aktywny udział przedstawicieli Polski w zakresie kształtowania
polityki ochrony przyrody na skalę globalną i regionalną poprzez członkostwo
w międzynarodowych organizacjach ochrony przyrody.
-
Kontynuacja współpracy międzynarodowej w szczególności z
krajami sąsiadującymi z Polską w zakresie ograniczania emisji szkodliwych gazów
i pyłów do atmosfery.
Na forum ogólnokrajowym:
-
Stałe doskonalenie prawa dotyczącego ochrony dziedzictwa
przyrodniczego kraju, a szczególnie w zakresie zabezpieczenia terenów
chronionych przed narastającą
antropopresją.
-
Wprowadzenie zrównoważonego z możliwościami środowiska
przyrodniczego rozwoju cywilizacyjnego społeczeństwa jako niepodważalnej
zasady użytkowania zasobów przyrodniczych kraju.
-
Budowanie klimatu społecznego poparcia dla terenów prawnie
chronionych m. in. poprzez uwzględnienie w aktach prawnych systemu rekompensat
i dotacji dla właścicieli obszarów w nich położonych.
-
Uznanie lasów górskich i podgórskich za podstawowy czynnik równowagi
przyrodniczej, z wysoką rangą poza produkcyjnych funkcji tych lasów.
Na forum regionalnym:
-
Wzmożenie dbałości o ochronę walorów i zasobów
przyrodniczych Polskich Karpat poprzez konsekwentną i skuteczną ochronę parków
narodowych, krajobrazowych, rezerwatów i pozostałych obiektów i obszarów
chronionych przed bezpośrednimi zagrożeniami ze strony antropopresji poprzez
wsparcie logistyczne oraz wzmożenie dbałości i nadzoru nad nimi.
-
Powołanie Karpackiego Komitetu Sterującego dla stałego nadzoru
nad stanem ochrony przyrody Karpat poprzez stworzenie odpowiedniej bazy danych,
oraz jednolitego systemu monitoringu środowiska dla całych Karpat Polskich.
-
W strategiach rozwoju regionalnego powiatów i województw
adaptowanie istniejącej sieci obiektów chronionej przyrody i jej zagęszczanie
w oparciu o opracowania specjalistów.
-
Zapewnienie trwałości korytarzy ekologicznych w obszarach
zurbanizowanych czy intensywnie zagospodarowanych dla przeciwdziałania
fragmentacji i izolacji obszarów
dzikiej przyrody.
-
Zapewnienie wypełniania przez lasy karpackie oczekiwań społecznych
w zakresie pozaprodukcyjnych funkcji lasów, propagowanie i promowanie działań
służb leśnych w społeczeństwie.
Na forum lokalnym:
-
Uznanie, że działalność gospodarcza będzie uwzględniać
zasadę trwałości użytkowania zasobów przyrodniczych i zrównoważonego z
przyrodą rozwoju społeczeństw lokalnych. Ochrona zasobów i walorów
przyrodniczych winna być jednym z priorytetów w koncepcjach rozwoju gmin i
powiatów w Karpatach.
-
Zacieśnianie współpracy samorządów lokalnych, służb leśnych
i zarządów terenów chronionych dla zapewnienia rozwoju ekonomicznego i pomyślności
mieszkańców przy zagwarantowaniu trwałości korzystania z zasobów i walorów
przyrodniczych terenów chronionych.
-
Podejmowanie działań dla eliminacji lokalnych źródeł skażeń
poprzez zmiany nośników energii, rozwój kanalizacji i budowę oczyszczalni ścieków,
promocję rolnictwa ekologicznego.
-
Gospodarowanie zasobami leśnymi prowadzić z uwzględnianiem
zasady odtwarzania naturalnych, zgodnych z siedliskiem składów gatunkowych
drzewostanów przy maksymalnym wykorzystaniu odnowienia naturalnego.
-
W lasach prywatnych doskonalenie nadzoru i rozwinięcie edukacji
leśnej właścicieli, oraz podejmowanie działań na rzecz tworzenia przez właścicieli
różnych form wspólnego gospodarowania w lasach.
-
Prowadzenie racjonalnej gospodarki łowieckiej, z określeniem
progów zagęszczenia zwierzyny jako naturalnego składnika ekosystemów na
poziomie umożliwiającym realizację celów i funkcji lasu określonych w
planach.
-
Opracowanie jednolitego i atrakcyjnego systemu edukacyjnego mającego
przyczynić się do szybkiego podnoszenia świadomości ekologicznej społeczeństw
lokalnych i odwiedzających Karpaty turystów.
|
